Czy niedobór witaminy A jest groźny?

Witamina A występuje w wielu różnych produktach – zarówno pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. W związku z tym mieszkańcy krajów rozwiniętych rzadko mają problem z jej niedoborem. Mogą mieć na to także wpływ choroby przewlekłe zaburzające jej wchłanianie, stosują restrykcyjną dietę czy zmagają się z zaburzeniami odżywiania. Mimo wszystko warto odpowiedzieć na pytania o to, czy niedobór witaminy A jest groźny i jak mu zapobiec?

Z tego tekstu dowiesz się:

• jakie funkcje pełni witamina A;
• co może być przyczyną niedoboru witaminy A;
• jakie objawy daje niedobór i nadmiar witaminy A;
• jak uchronić się przed niedoborem witaminy A.

Jakie funkcje pełni witamina A?

Pod nazwą "witamina A" kryje się grupa rozpuszczalnych w tłuszczach związków organicznych. Konkretnie chodzi o kwas retinowy, retinol i retinal oraz kwas retinowy (razem z jego solami), pochodne retinolu i retinalu.

Oprócz nich wyróżnia się związki chemiczne o charakterze witaminy A, czyli karotenoidy. Aby zyskały aktywność biologiczną witaminy A, musi dojść do konwersji polegającej na rozszczepieniu centralnego wiązania podwójnego. Najsilniejszym prekursorem witaminy A jest beta-karoten.

W organizmie witamina A odpowiada za:

• Proces powstawania żeńskich i męskich komórek rozrodczych. W związku z tym zajmuje ważne miejsce w diecie par, które starają się o dziecko. Poza tym jest niezwykle istotna dla kobiety w ciąży, ponieważ uczestniczy w rozwoju łożyska, zarodka i płodu.
• Wzrost i rozwój tkanek, różnicowanie komórek organizmu oraz ekspresję genów.
• Neutralizowanie wolnych rodników, które w nadmiarze wykazują szkodliwe działanie. Nie tylko przyspieszają proces starzenia, ale i zwiększają ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia, nowotwory czy cukrzycę typu 2.
• Prawidłowe funkcjonowanie błon komórkowych, które uczestniczą w przekazywania sygnałów do wnętrza komórki, kontrolują lub biorą aktywny udział w transporcie cząsteczek chemicznych do i z komórki, a także pozwalają na ruch, wzrost i podział komórki.
• Sprawne działanie układu odpornościowego. Błędem jest myślenie, że tylko witamina C wspiera układ odpornościowy. W tzw. sezonie grypowym warto mieć na uwadze również produkty bogate w witaminę A (oraz inne składniki o działaniu immunomodelującym np. kwasy omega-3, cynk).
• Wzrost tkanki nabłonkowej.
• Prawidłowe funkcjonowanie narządu wzroku.

Witamina A jest ważna nie tylko dla zdrowia. Antyoksydacyjne właściwości witaminy A sprawiają, że opóźnia proces starzenia się skóry, dlatego pojawia się w wielu kosmetykach anti-aging. Jej szerokie zastosowanie w kosmetologii wynika również z tego, że pobudza syntezę kolagenu, reguluje procesy rogowacenia, stymuluje angiogenezę i zmniejsza stan zapalny.

Czy niedobór witaminy A jest groźny?

Witamina A pełni wiele ważnych funkcji. W związku z tym można domyślać się, że odpowiedź na pytanie o to czy jej niedobór jest groźny jest twierdząca.

Po pierwsze skutkiem jej niedoboru są zaburzenia widzenia (w krajach rozwijających się niedobór witaminy A jest częstą przyczyną ślepoty dziecięcej). Poza tym jednym z pierwszych objawów niedoboru witaminy A jest gorsze widzenie po zmroku, czyli tzw. kurza ślepota.

W przypadku dzieci groźną konsekwencją niedoboru witaminy A jest zahamowanie wzrostu. Wynika to z tego, że witamina A odpowiada za prawidłowy przebieg procesu wzrostu, rozwoju i różnicowania się komórek.

Niedobór witaminy A wpływa negatywnie również na funkcjonowanie układu odpornościowego. Warto mieć to na uwadze, jeśli często męczą Ci infekcje bakteryjne i wirusowe. Nie tylko witamina C jest sposobem na to, aby z nimi walczyć.

Groźne skutki niedoboru witaminy A to także:

• degeneracja włókien nerwowych,
• suchość i nadwrażliwość spojówki oka oraz śluzówek,
• problemy z płodnością.
• Jednym z najczęstszych objawów niedoboru witaminy A jest także pogorszenie kondycji skóry i włosów. Zbyt mała ilość tego ważnego składnika w organizmie może powodować suchość skóry, nadmierne rogowacenie naskórka, łamliwość włosów, nadmierne wypadanie włosów, dłuższe gojenie się ran.

W związku z tym niedobór witaminy A może być niebezpieczny, nie należy lekceważyć jego objawów. Co zrobić, gdy je zauważysz? W diagnostyce niedoborów witamin zastosowanie znajdują badania krwi, które pozwalają sprawdzenie stężenia witaminy A w surowicy.

Jak nie dopuścić do niedoboru witaminy A?

Lepiej jest zapobiegać niż leczyć, dlatego warto nie dopuszczać do pojawienia się niedoboru witaminy A. Jeśli nie chcesz, żeby męczyły Cię objawy niedoboru witaminy A, zadbaj o urozmaiconą dietę, a gdy to nie wystarczy, rozważ suplementację.

Źródła witaminy A

Jakie produkty należą do dobrych źródeł witaminy A i warto włączyć je do codziennej diety? Znajdziesz ją zarówno w produktach pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Z tą różnicą, że w tych pierwszych występuje retinol i jego pochodne, a w produktach roślinnych przede wszystkim beta-karoten.

Witamina A występuje w jajkach, maśle, rybach, podrobach (choć ich częste spożywanie nie jest wskazane), a także serach i mleku. Jeśli nie chcesz walczyć z niedoborem witaminy A, nie kupuj wyłącznie produktów "0% tłuszczu". Witamina A należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, dlatego tłuste mleko ma jej więcej.

Z kolei prowitaminę A, czyli beta-karoten znajdziesz w żywności pochodzenia roślinnego. Łatwo zapamiętać, co jest dobrym źródłem tego cennego składnika, ponieważ występuje on głównie w warzywach i owocach, które mają zielony, żółty, pomarańczowy lub czerwony kolor. To oznacza, że beta-karoten znajdziesz przede wszystkim w produktach pochodzenia roślinnego takich jak:

• natka pietruszki,
• brokuły,
• marchewka,
• szpinak,
• jarmuż,
• papryka,
• pomarańcze,
• brzoskwinie,
• morele.

Warto włączyć powyższe produkty do diety nie tylko ze względu na to, że dzięki nim możesz dostarczyć do organizmu wystarczającej ilości witaminy A. Wspomniane warzywa i owoce zawierają również inne cenne dla zdrowia składniki: witaminę C, kwas foliowy, polifenole, kwas alfa-linolenowy (który należy do kwasów omega-3 niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego i nerwowego).

Suplementacja witaminy A.

Uzupełnieniem codziennej diety mogą być suplementy witaminowe z witaminą A. Często w ich składzie występuje również witamina E, która wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne i chroni przed stresem oksydacyjnym.

Jednak zanim zaczniesz zażywać suplementy diety z witaminą A, warto mieć na uwadze kilka ważnych kwestii. Po pierwsze odpowiednio skomponowana dieta powinna być wystarczająca. W krajach rozwiniętych niedobór witaminy A nie występuje zbyt często. Jeśli już się pojawia, spowodowany jest głównie zbyt restrykcyjną dietą, zaburzeniami odżywiania czy chorobami układu pokarmowego zaburzającymi jej wchłanianie.

Po drugie niebezpieczny jest nie tylko niedobór, ale i nadmiar witaminy A. W związku z tym zaleca się, aby nie przyjmować jej w nadmiernych ilościach. Najlepiej porozmawiać o tym z lekarzem. Specjalista pomoże dobrać odpowiednią dawkę w sytuacji stwierdzenia niedoboru.

Druga strona medalu, czyli czym grozi nadmiar witaminy A?

Niedobór witaminy A może oznaczać poważne konsekwencje zdrowotne. Skutkuje m.in. zahamowaniem wzrostu w przypadku dzieci, zaburzeniami produkcji czerwonych krwinek czy gorszym funkcjonowaniem układu immunologicznego. Jednak należy mieć na uwadze, że choć witamina A spełnia wiele ważnych funkcji, niebezpieczny jest również jej nadmiar.

Objawami nadmiaru witaminy A w organizmie są:

• bóle głowy,
• osłabienie,
• łysienie,
• zmniejszenie apetytu,
• zmiany struktury kości,
• nadpobudliwość,
• powiększenie wątroby,
• zmiany skórne (hiperwitaminoza objawia się nadmierną suchością i rogowaceniem skóry),
• łamliwość włosów i paznokci.

Niedobory witaminy A w krajach rozwiniętych zdarzają się rzadko. Jednak w związku z tym, że są groźne dla zdrowia, nie należy ich lekceważyć.

Uważnie obserwuj swój organizm, aby w porę je dostrzec. Jeśli nie dostarczasz do organizmu odpowiednich ilości witaminy A, po pewnym czasie mogą pojawić się m.in. problemy z odpornością, trudności z zajściem w ciążę czy gorsze widzenie po zmroku.

Bibliografia:

1. Zasada M., Adamczyk A. Witamina A. Budowa i mechanizm działania, Kosmetologia Estetyczna, 2018, 5: 517-520.
2. Pawlaczyk M., Korzeniowska K. Witamina A w kosmetologii i lecznictwie dermatologicznym. Farmacja Współczesna, 2013, 6: 57-61.